ในขณะที่เศรษฐกิจโลกกำลังซบเซา ราคาน้ำมันดิ่งเหวอย่างต่อเนื่อง ตั้งแต่ปี 2014
ส่งผลกระทบต่อธุรกิจสำรวจและผลิตปิโตรเลียมอย่างหนักจนถึงขั้นปิดหลุมหยุดผลิต [1]
ประเทศผู้ผลิตน้ำมันหลายประเทศเกิดวิกฤตเศรษฐกิจ ไม่ว่าจะเป็นในอเมริกาใต้อย่าง เวเนซูเอลา [2]
และลามไปถึงประเทศกลุ่มอาหรับยักษ์ใหญ่แห่งวงการน้ำมันอย่างซาอุดิอาระเบีย [3]

ในเวลาเดียวกัน ประเทศผู้ผลิตรถยนต์ชั้นนำอย่างเยอรมันนีกลับเตรียมยุติการผลิตรถยนต์ที่ใช้น้ำมันภายในปี 2030 [4]
ดังนั้น ช่วงเวลาอันรุ่งโรจน์ของธุรกิจน้ำมันอาจกำลังถึงจุดสิ้นสุดในเร็ววัน
               
กลุ่มธุรกิจพลังงานยักษ์ใหญ่ของไทย อย่าง กลุ่ม ปตท. ก็มิได้นิ่งนอนใจ
กลุ่ม ปตท.เอง ได้มีการวางแผนในการปรับตัวในธุรกิจพลังงาน โดยได้มีมาตรการต่าง ๆ เข้ามาเพื่อหาธุรกิจใหม่ที่ยั่งยืนมารองรับ

ทั้งนี้ ดร.ไพรินทร์ ชูโชติถาวร อดีต CEO บริษัท ปตท. จำกัด (มหาชน) ได้เล่าถึงแผนระยะยาวของกลุ่ม ปตท.ในงานประชุมวิชาการที่จัดโดย สกอ. [5]
นั่นคือการสร้างสถาบันการศึกษาที่สามารถสร้างนักวิจัยที่เก่งระดับโลก ที่จะสร้างเทคโนโลยีพลังงานให้กับประเทศได้อย่างยั่งยืน

กลุ่ม ปตท. ได้เล็งเห็นว่าประเทศไทยควรมีสถาบันการศึกษาที่มุ่งเน้นด้านวิทยาศาสตร์เทคโนโลยี และเป็นสถาบันการศึกษาด้านวิจัยอย่างแท้จริง
โดยมีวัตถุประสงค์หลักเพื่อผลิตนักวิจัย สร้างองค์ความรู้และนวัตกรรม เพื่อขับเคลื่อนประเทศไทยไปสู่ประเทศเศรษฐกิจขับเคลื่อนด้วยนวัตกรรม
ดังเช่นประเทศ ญี่ปุ่น เกาหลี และสิงคโปร์

สถาบันวิทยสิริเมธี และ โรงเรียนกำเนิดวิทย์ จึงได้ถูกสร้างขึ้นเพื่อสร้างบุคลากรด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีที่ดีเลิศระดับโลก
โดยมี ดร.ไพรินทร์ดำรงตำแหน่งนายกสภาสถาบันวิทยเมธี และประธานกรรมการบริหารโรงเรียนกำเนิดวิทย์ในปัจจุบัน
โดยสถาบันวิทยสิริเมธี ซึ่งเป็นสถาบันการศึกษาระดับอุดมศึกษา ที่เน้นการวิจัยระดับโลก และพัฒนาบุคคลากรในระดับดีเลิศ มีจุดเด่น 6 ข้อ ได้แก่

1. ฝึกวิจัยในสถานที่จริง ร่วมกับภาคอุตสาหกรรม โดยเฉพาะอุตสาหกรรมในท้องที่ จ.ระยอง
2. มีระบบนักวิจัยหลังปริญญาเอกเต็มเวลา โดยอาจารย์จะมีนักวิจัยหลังปริญญาเอกช่วยอย่างน้อย 3 คน เพื่อเพิ่มคุณภาพงานวิจัย
3. มีระบบขับเคลื่อนบุคคลากรที่เข้มข้น ด้วย Tenure-track เต็มรูปแบบ ที่ประเมินผลงานด้านวิทยาศาสตร์ด้วยผู้ทรงคุณวุฒิระดับนานาชาติ
4. ออกแบบหลักสูตรที่ตอบโจทย์ภาคอุตสาหกรรมและสังคม ซึ่งเป็นแบบสหวิทยาการที่มีทั้งวิทยาศาสตร์และวิศวกรรมศาสตร์
5. สถาบันมีขนาดเล็กซึ่งทำวิจัยเฉพาะทางที่มุ่งเน้นคุณภาพ ไม่มุ่งเน้นปริมาณ
6. สนับสนุนการวิจัยชั้นแนวหน้า ที่ร่วมมือกับสถาบันวิจัยอื่น ภาคธุรกิจและอุตสาหกรรมทั้งในและต่างประเทศ

ปัจจุบัน สถาบันวิทยสิริเมธีมีนักศึกษาแรกเข้าที่จบการศึกษาด้วยเกียรตินิยมจากสถาบันการศึกษาชั้นนำของประเทศจำนวน 87 คน
ซึ่งเป็นนักศึกษาระดับปริญญาโทและเอก 2 รุ่น จาก 2 สาขาวิชา ได้แก่

1. The Department of Material Science and Engineering อยู่ภายใต้ School of Molecular Science and Engineering
2. The Department of Chemical and Biomolecular Engineering  อยู่ภายใต้ School of Energy Science and Engineering

นอกจากนี้ ยังมีสถาบันวิจัยภายใต้สถาบันวิทยสิริเมธี อีก 2 สถาบัน ได้แก่

1. Frontier Research Center เน้นการทำวิจัยแนวหน้าระดับโลก
2. Vidyasirimedhi Institute of Science and Technology

และ มีคณาจารย์คุณภาพสูงรวมทั้งสิ้น 59 คน จาก 13 ประเทศทั่วโลก
โดยมีผลงานเป็นบทความที่ได้รับการตีพิมพ์จำนวน 4.62 บทความต่อปีต่ออาจารย์ 1 คน ซึ่งสูงกว่ามหาวิทยาลัยชั้นนำในประเทศไทยหลายเท่า

ส่วนโรงเรียนกำเนิดวิทย์ [6] ก่อตั้งขึ้นเมื่อปี 2558  
มุ่งหมายให้เป็นโรงเรียนวิทยาศาสตร์ชั้นนำระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย  
ที่มีการจัดการศึกษามาตรฐานระดับโลกให้กับผู้มีความสามารถพิเศษด้านคณิตศาสตร์และวิทยาศาสตร์
เพื่อบ่มเพาะจิตวิญญาณของนักวิจัย นักประดิษฐ์ และนักนวัตกรรมให้กับเยาวชนที่มีศักยภาพสูงของประเทศ
โดยสรรหานักเรียนที่มีศักยภาพสูง และมีคุณสมบัติความเป็นนักวิทยาศาสตร์ที่ดีเข้ามาเรียนในหลักสูตร
ที่เน้นพัฒนาศักยภาพเป็นรายบุคคลด้วยครูคุณภาพสูง และสิ่งอำนวยความสะดวกระดับดีเยี่ยม

นอกจากนี้ นักเรียนทุกคนที่เข้าเรียนที่โรงเรียนกำเนิดวิทย์จะได้รับทุนการศึกษาประมาณ 1 ล้านบาทต่อคนต่อปี
ซึ่งกลุ่ม ปตท.เป็นผู้สนับสนุนค่าใช้จ่ายทั้งหมดโดยไม่มีข้อผูกมัดใด ๆ

ส่วนแผนระยะสั้นของกลุ่ม ปตท.ได้มีการจัดตั้งทีม Express Solution เมื่อเดือน กรกฎาคมที่ผ่านมา [7] ซึ่งเป็นทีมจัดตั้งใหม่ในกลุ่มปตท.
ได้เข้ามาดูเรื่องการสร้างนวัตกรรมที่เกี่ยวข้องกับธุรกิจใหม่ ๆ สำหรับปตท. โดยเฉพาะ

ทีมนี้ได้คนหนุ่มไฟแรงอย่าง คุณต้อง กวีวุฒิ เต็มภูวภัทร นักวางแผนกลยุทธ์ บริษัท ปตท. สำรวจและผลิตปิโตรเลียม จำกัด (มหาชน).
เป็น Team Lead โดยนำเอาแนวคิด Design Thinking จาก d.School ของมหาวิทยาลัย Stanford
เข้ามาปรับใช้กับบริบทของ ปตท. และ สังคมไทย

Design Thinking [8] คือ ขั้นตอนการสร้างนวัตกรรมโดยพิจารณาถึงผู้ใช้งานเป็นหัวใจ ประกอบด้วยขั้นตอนหลัก 5 ขั้นตอน คือ

1. Empathize คือการทำความเข้าใจลูกค้า หาปัญหาที่จะแก้ อาจใช้การสังเกต การเข้าไปใช้ชีวิตร่วม หรือการสัมภาษณ์ เพื่อให้เข้าใจกลุ่มเป้าหมายและปัญหาที่ต้องการแก้อย่างแท้จริง
2. Define คือการระบุปัญหาที่ต้องการแก้อย่างชัดเจน ซึ่งต้องผ่านการ Empathize มาแล้ว
3. Ideate คือการออกความคิดที่จะใช้แก้ปัญหา มักใช้การระดมสมองเพื่อให้ได้ idea จำนวนมากก่อน ในส่วนนี้ต้องใช้การคิดนอกกรอบและหาข้อมูล เมื่อเสร็จขั้นตอนนี้แล้วจึงค่อย ๆ ใช้ critical thinking ตัดจนเหลือ idea ที่ดีจำนวนหนึ่ง
4. Prototype คือการสร้างต้นแบบนวัตกรรมที่ใช้แก้ปัญหา ซึ่งต้องสร้างอย่างรวดเร็ว เข้าใจง่าย ชัดเจน และราคาถูก และนำไปใช้ทดสอบสมมุติฐาน
5. Test คือการทดสอบแก้ปัญหาด้วยต้นแบบนวัตกรรมที่สร้างขึ้น กับกลุ่มเป้าหมายจริง จากนั้นเก็บข้อมูลที่ได้มาเรียนรู้ แล้ววนกลับไปทำขั้นตอนที่ 1 ใหม่ จนกว่าจะได้นวัตกรรมที่นำไปเป็นธุรกิจได้จริง

Express Solution ได้เริ่มต้นกิจกรรมด้วยการจัดการประกวดแบบ Crowdsourcing idea คือ การระดมความคิดจากคนภายนอก ปตท. ด้วยโจทย์ใกล้ตัว
เช่น การปรับปรุงสถานีบริการน้ำมันและร้านกาแฟ รวมถึงกำลังดำเนินการให้กลุ่ม ปตท. กลายเป็นกลุ่มทุนที่เรียกว่า Venture Capital ที่ลงทุนในกิจการ Startup ที่น่าสนใจได้

ถึงแม้ว่า ปตท. จะเป็นองค์กรใหญ่ ที่มีวัฒนธรรมองค์กรที่ยากต่อการเปลี่ยนแปลง
แต่องค์กรใหญ่นี้ ก็ได้นำแนวคิดของการสร้างนวัตกรรม และการสร้างนวัตกรทั้งระยะสั้นและระยะยาวเข้ามาปรับใช้ในองค์กรเรียบร้อยแล้ว
โดยหน่วยงานนวัตกรรมเหล่านี้ไม่จำเป็นต้องอยู่ภายใต้หน่วยงานอื่น ทำให้การนำเสนอไอเดียต่าง ๆ ไม่ต้องผ่านสายการอนุมัติหลายขั้นตอน
จึงสามารถเข้าสู่กระบวนการ fail fast, fail often ตามหลักการการสร้าง Startup ได้อย่างรวดเร็ว

ไม่ว่าหน่วยงานเหล่านี้ จะประสบกับความล้มเหลวในช่วงเริ่มต้น หรือประสบความสำเร็จอย่างรวดเร็ว
แต่ด้วยแนวคิดการสร้างนวัตกรรมที่รวดเร็วและยืดหยุ่นในแบบที่กล่าวมา
อีกไม่นาน เราคงได้เห็น product ใหม่ ๆ ในร่มไม้ชายคาของกลุ่ม ปตท. ซึ่งสามารถพัฒนาไปเป็นธุรกิจที่ปรับตัวเองได้อย่างต่อเนื่องและยั่งยืนต่อไป

ที่มา

1. ประชาชาติธุรกิจออนไลน์, "สยามโมเอโกะ" ทิ้งแหล่งน้ำมันบูรพา สู้ไม่ไหวราคาร่วงต้นทุนพุ่ง - "เชฟรอน" ขอส่งออกชั่วคราว (06 พ.ย. 2559), เข้าถึงได้จาก: https://www.prachachat.net/news_detail.php?newsid=1478414404
2. บุญรัตน์ อภิชาติไตรสรณ์, คมชัดลึก, บทอวสานของรัฐบาลประชานิยม‘เวเนซุเอลา’ (5 มิ.ย. 2559),เข้าถึงได้จาก: https://www.komchadluek.net/news/detail/228979.
3. ผู้จัดการออนไลน์, ราคาน้ำมันทุบเศรษฐกิจแดนเศรษฐีน้ำมัน“ซาอุฯ” เล็งอ่อนข้อให้ “อิหร่าน” ร่วมมือพลังงานในอนาคต หลังคณะครม.ริยาดทั้งชุดโดนตัดเงินเดือน 20% (28 กันยายน 2559), เข้าถึงได้จาก: https://www.manager.co.th/Around/ViewNews.aspx?NewsID=9590000097787
4. B. Schmitt, Germany's Bundesrat Resolves End Of Internal Combustion Engine (OCT 8, 2016), Retrieved from: https://www.forbes.com/sites/bertelschmitt/2016/10/08/germanys-bundesrat-resolves-end-of-internal-combustion-engine/#69cfc89731d9
5. สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ และกระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี, การประชุมวิชาการ เรื่อง “Roles of Higher Education Institutions and Private Sector in STEM Education in Thailand” (8 สิงหาคม 2559), โรงแรมเดอะเบอร์เคลีย์ ประตูน้ำ, กรุงเทพฯ.
6. คมชัดลึก, สถาบันวิทยสิริเมธี-รร.กำเนิดวิทย์'อารยสถาปัตย์การศึกษา (29 มิ.ย. 2558), เข้าถึงได้จาก: https://www.komchadluek.net/news/ent/208807.
7. Orn Smith, Techsauce, บทสัมภาษณ์ เมื่อ ปตท. เริ่มแผนการสนับสนุนและเตรียมลงทุนใน Startup (10 พฤศจิกายน 2559), เข้าถึงได้จาก: https://techsauce.co/interviews/ptt-expresso-first-startup-battle-and-future-plan/
8. ReDesigning Theater, The Design Thinking Process (2012), Retrieved from: https://dschool.stanford.edu/redesigningtheater/the-design-thinking-process/